Co zaskakujące, biografia pediatry i profesor nauk medycznych H. Hirszfeldowej w pewnym sensie przyćmiewa nawet wizerunek jej męża, posiadającego autorytet naukowca o światowej sławie, mikrobiologa, immunologa i pioniera dziedziczenia grup krwi – Ludwika Hirszfelda.
Lekarka cywilna i wojskowa, naukowiec, autorka fundamentalnych osiągnięć naukowych z zakresu pediatrii, poliglotka, nauczycielka prowadząca wykłady dla studentów medycyny w getcie warszawskim, założycielka kliniki pediatrycznej w Lublinie i Wrocławiu, a także wierna żona, gospodyni domowa i kochająca matka. To wszystko dotyczy jednej osoby – H. Hirszfeldowej. Przeczytaj więcej o jej życiu w naszym artykule na stronie wroclawanka.eu.
Dziewczyna, która kochała naukę ponad wszystko
Hanna urodziła się w 1884 roku w Wilczkowicach pod Warszawą. Po śmierci ojca i ponownym małżeństwie matki rodzina przeniosła się do Łodzi, gdzie dziewczynka uczęszczała do żeńskiego gimnazjum, które ukończyła w 1900 roku. W szkole wykazywała zdolności do języków, których znała 7, oraz do nauk przyrodniczych.
Gdy Hanna miała 16 lat, na zajęciach tanecznych poznała Ludwika Hirszfelda, za którego później wyszła za mąż i mieszkała z nim przez całe życie. Jednak przed ślubem Hanna odwiedziła Francję, gdzie studiowała medycynę, najpierw w Montpellier, a następnie w Paryżu.
Po powrocie do Niemiec w 1905 roku kontynuowała studia na berlińskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma. W tym samym roku Hanna i Ludwik zaczęli mieszkać razem, a ich ślub, według współczesnych, „odbył się w przerwie między wykładami na uniwersytecie”.
W 1908 roku Hanna ukończyła studia i z powodzeniem obroniła swoją pierwszą pracę doktorską. Drugą, z zakresu chirurgii, obroniła w 1916 roku w Neapolu.
Wojna, Bałkany i medycyna polowa
W latach 1908-1911 Hanna pracowała jako wolontariuszka i asystentka na Oddziale Neurologii i Pediatrii Kliniki Medycznej w Heidelbergu, a następnie Hirszfeldowie przenieśli się do Szwajcarii.
Pod koniec 1915 roku, wbrew prośbom męża o pozostanie w bezpiecznym Zurychu, Hanna udała się na Bałkany, gdzie trwały już działania wojenne. Wraz z mężem przebywała tam przez 4 lata z krótkimi przerwami. W tym czasie Hanna zdążyła popracować w kilku szpitalach polowych, a także służyć jako lekarz we włoskiej armii pod Neapolem. Później rodzina Hirszfeldów przeniosła się do Grecji, do Salonik, gdzie Hanna kierowała jednym z oddziałów miejscowego szpitala.
Do tego okresu należy szereg eksperymentów naukowych związanych z pochodzeniem grup krwi, które Hirszfeldowie przeprowadzili, wykorzystując obecność kilku grup etnicznych wśród swoich pacjentów.
Należy zauważyć, że wyniki ich badań spotkały się początkowo ze sceptycyzmem kolegów naukowców. Dopiero w 1919 roku, po opublikowaniu w prestiżowym czasopiśmie naukowym „Lancet” artykułu Ludwika Hirszfelda „Różnice serologiczne między krwią różnych ras”, stosunek środowiska naukowego do tej kwestii zaczął się zmieniać.
Sama Hanna została wymieniona w tym artykule jako współautorka i lekarz Centralnego Laboratorium Bakteriologicznego Królewskiej Armii Serbskiej.
Powrót do domu
Po powrocie do Polski w 1919 roku Hanna Hirszfeldowa i jej mąż sformalizowali swój związek, przyjmując chrzest i ślub w Kościele katolickim. Powodem takiego pośpiechu była oczywiście ciąża kobiety – kilka miesięcy później urodziła córkę Marię, która pozostała jedynym dzieckiem w rodzinie.
Po urodzeniu córki Hanna podjęła pracę jako pediatra w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie i samodzielnie prowadziła prywatną praktykę. Warto zauważyć, że pracowała jako wolontariuszka w klinice i zasadniczo odmówiła nagrody pieniężnej, a dochody otrzymywała tylko jako prywatny lekarz.
Jej badania naukowe w tym okresie dotyczyły chorób zakaźnych wśród dzieci: szkarlatyny, błonicy, krztuśca oraz problematyki ich szczepień. Jej zainteresowania obejmowały również eugenikę, hematologię i dziedziczność. Przed wybuchem II wojny światowej Hanna Hirszfeldowa opublikowała łącznie około 50 artykułów naukowych.
Wojna, getto i tułaczka
We wrześniu 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę – rozpoczęła się II wojna światowa. W czasie trwania działań wojennych Hanna zorganizowała w swoim mieszkaniu lazaret. Wraz z początkiem okupacji Hanna jako osoba narodowości żydowskiej została wyrzucona z kliniki, ale nadal prowadziła działalność naukową i udzielała pomocy medycznej wszystkim potrzebującym.
W lutym 1941 roku na polecenie władz niemieckich Hirszfeldowie przenieśli się do getta warszawskiego, gdzie Hanna pracowała jako kierownik III oddziału dziecięcego. Ponieważ jednak w warunkach getta terapia jako taka nie istniała, dzieci często umierały zarówno z powodu chorób, jak i głodu. Wkrótce w rodzinie Hirszfeldów pojawiły się kłopoty – ich jedyna córka, która wcześniej cierpiała na anoreksję, zachorowała.
Pogorszenie się stanu zdrowia dziecka zmusiło Ludwika i Hannę do opuszczenia dzielnicy żydowskiej w Warszawie latem 1942 roku i, dla bezpieczeństwa, do osiedlenia się oddzielnie pod różnymi nazwiskami. Ukrywali się u znajomych, przemieszczając się z miejsca na miejsce. Jednak na początku 1943 roku Maria zmarła, po czym Hirszfeldowie wrócili do Warszawy. Następnie wędrowali przez wsie na obrzeżach stolicy i w październiku 1944 roku trafili do Lublina.
Po wyzwoleniu Polski spod nazizmu w Lublinie powstał Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, a para medyków brała czynny udział w tworzeniu i organizacji jego Wydziału Medycznego. W tym samym czasie Hanna pracowała w klinice pediatrycznej.
Hirszfeldowie nigdy nie wrócili do Warszawy, gdzie spotkało ich tak wiele trudności.
Wrocław i ostatnie lata jego życia
W lipcu 1945 roku Hirszfeldowie przenieśli się do Wrocławia, gdzie Ludwik został dziekanem wydziału lekarskiego, a Hanna zaangażowała się w tworzenie kliniki dziecięcej, co w warunkach powojennych zniszczeń okazało się niełatwym zadaniem. Nie miała nic, żadnych lekarstw, żadnych narzędzi, żadnego personelu medycznego, ale pacjentów było więcej niż łóżek szpitalnych.
W efekcie placówka medyczna została zlokalizowana w dawnym budynku Niemieckiego Domu Dziecka. przy ul. Szkolnej, przemianowanej później na ul. Józefa Hoene-Wrońskiego. Hanna organizowała tam kursy pielęgniarskie, założyła przy szpitalu ochronkę.
Poza działalnością praktyczną we Wrocławiu zajmowała się również nauką, uczestnicząc w międzynarodowych kongresach naukowych – w Zurychu, Kopenhadze, Paryżu, Lizbonie i Amsterdamie.
W 1946 roku podczas podróży do USA, na zaproszenie Fundacji Rockefellera, Hannie udało się uzyskać dotacje na szpital dziecięcy i jej podopiecznych. Uczestniczyła również w pracach Komitetu Pomocy Dzieciom UNICEF. Tu też udało jej się zdobyć solidne dotacje na sfinansowanie branży medycznej we Wrocławiu.
H. Hirszfeldowa była członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in. Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, prezesem wrocławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, członkiem honorowym Paryskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Międzynarodowego Towarzystwa Hematologów. Odznaczona serbskim Orderem św. Sawy i francuskim złotym medalem za zasługi humanitarne, za pomoc medyczną w czasie epidemii, w I wojnie światowej. W okresie powojennym lekarka została odznaczona Orderem Sztandaru I stopnia, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
H. Hirszfeldowa zmarła w podeszłym wieku 20 lutego 1964 roku we Wrocławiu, gdzie też została pochowana.
